گچبري روزنه مشبک، يکي از رايج ترين نوع گچبري هاي خانه هاي کاشان در زمان قاجار است.  به طور کلي روزنه مشبک با انواع مصالح از جمله آجر, کاشي, سنگ,گچ و.... در معماري ايران رواج داشته است. اين نوع روزنه ها با نقوش متنوع زينت بخش سطوح نما و فضاهاي نورگير درون بنا بوده است. طرح هايي از اسليمي، ختايي،پرندگان، هندسي و گره چيني در کليه اين آثار به چشم مي خورد. گچبري روزنه هاي خانه عباسيان از نوع مشبک است. قبل از مرمت بنا کليه روزنه ها فرو ريخته بود و هيچکدام از آن ها سر جاي خود نبودند بنابراين کليه روزنه ها نياز به مرمت داشتند. طرح هاي آن ها بر اساس عکس ها و يا بقاياي روزنه هايي که در سطح زمين ريخته بود کار شد. در مستند سازي که توسط ميراث فرهنگي انجام شده، مجموعه قطعات فرو ريخته، نقوش را در بر داشتند. به نظر مي رسد روش کار گذشته تاکنون تفاوت چنداني نکرده است. از استاداني که همچنان اين روش را اجرا مي کنند, استاد مطيفي فر هستند که گچبري روزنه هاي خانه عباسيان را نيز، به عهده داشته اند. در اينجا از زبان خود ايشان حادثه خلق اين آثار نفيس نقل مي شود. در اين نوشتار، فقط بيانات گفتاري ايشان تبديل به متن نوشتاري شده است.  روش کار به اين صورت است ابتدا شيشه جام را با کمان قوس روزنه بريده و در پشت روزنه نصب مي کنند از پشت يعني سمت حياط آن را با گچ مي بندند و محکم ايستا مي کنند. روي شيشه (سمت اتاق و يا نماي مهم تر) را روغن مي زنند. سپس روي آنرا يک لايه گچ خوش مايه نرم (زنده) به ضخامت ۸ ميلي متر مي زنند درون آن را ابزار ني قرار مي دهند (اين کار در واقع گچ را مسلح ميکنند و از خرد شدن آن جلوگيري مي نمايد. (نويسنده)) سپس قوس طره را از حاشيه و متن جدا مي کنند در واقع حريم روزنه را با ابزار بندي مشخص مي سازند. براي مثال سه ابزار مي زنند. يعني کنج کار سمت ديوار را با ابزار قوس، تخت مي کنند. نماي فرو رفته با برجسته ارتباط مناسب برقرار مي کند.آنگاه يک طره به پهناي ۵ سانتي متر و حاشيه به اندازه ۱۰ سانتي متر و بعد متن. (واضح است اندازه هاي فوق بنا به طرح متغير ميشود.(نويسنده)) اين قسمت ها مثلثي با اضلاع منحني هستند. اين اضلاع ني گذاري مي شود تا در برابر باد و عوامل ديگر مقاومت بيشتري کنند. در اين مرحله برشها بر اساس طرح انجام مي شود.(ابتدا طرح روي کاغذ طراحي مي شود . با سمبه روي خطوط طرح سوراخ ايجاد ميکند سپس گرته مي زنند اين عمل با پودر زغال انجام مي شود طرح روي سطح گچي منعکس مي شود. (نويسنده) بعداز خشک شدن کار، شيشه جام را بر داشته و به جاي آن شيشه هاي رنگي نصب مي شود.برش شيشه ها بر اساس طرح است و هنرمند با انتخاب شيشه هاي رنگي به زيبايي طرح مي افزايد. بنابراين هر گلبرگ و هر برگ با رنگ مشخص پر مي شود گاهي بعضي از تخمک ها و يا برگ ها بدون شيشه است تا جا به جايي هوا ميسر شود. زيرا اين روزنه ها ثابت هستند. قابل توجه آن که شكل شيشه ها بايد مطابق گلبرگ ها و ... برش خورده باشند. درگذشته براي چسباندن شيشه ها به پشت روزنه گچبري از مخلوط سريش و گچ استفاده مي شد . اما امروزه از چسب سيليکون استفاده مي شود. اين چسب خرد نمي شود، بي رنگ است و در برابر نم و حرارت مقاوم است به همين دليل استادان اين فن ترجيح مي دهند بجاي ملات سريش و گچ استفاده کنند. 

 

 

ربابه خاتون پیله فروش

فصلنامه تحلیلی پژوهشی نگره

شماره ۴ پاییز ۸۶